Idealny lektor
Surowy autorytet czy dobry kumpel?

„Co wam zadała?” „Nic, mamy w domu obejrzeć w telewizji jakiś film po angielsku”. „Ale wam dobrze. My mamy w poniedziałek klasówkę z nieregularnych – będziemy pisać, a ona w tym czasie będzie sprawdzać nasze prace domowe: 50 zdań ze strony czynnej na bierną”. Taka wymiana zdań między uczniami z grup czy klas prowadzonych przez różnych nauczycieli zdarza się często. Który z tych nauczycieli postępuje lepiej?

Nauczyciela można określić mianem przewodnika uczniów. Jego zadaniem jest organizowanie pracy, motywowanie, służenie pomocą, ocenianie i egzaminowanie. Nauczyciel musi również nierzadko rozsądzać kwestie problemowe swoich uczniów. Jego bardzo ważnym zadaniem jest zainteresowanie uczestników zajęć ich tematem oraz wzbudzenie chęci do nauki i samodzielnej pracy. Nauczyciel nie powinien się wtedy bezpośrednio angażować w wykonywanie zadań, lecz obserwować uczniów, słuchać ich i w razie potrzeby służyć wskazówką bądź odpowiednio nakierować na właściwy tok myślenia. To zadanie bycia przewodnikiem wymaga od lektora przyjęcia określonej postawy. Może się on jawić jako surowy autorytet lub jako dobry kumpel. Te dwa style kierowania grupą znajdują się na przeciwległych biegunach. Każda z obu postaw ma wady i zalety, a także każda z nich może sprzyjać lub przeszkadzać w osiągnięciu wysokich wyników w nauce języka obcego. Można też podjąć próbę wypracowania nie idealnego, lecz możliwie najlepszego modelu, który powinien przyjąć nauczyciel, aby nauka słuchaczy przebiegała najefektywniej. Aby jak najpełniej omówić ten problem, odwołam się do własnego doświadczenia, które zdobyłam najpierw jako słuchacz, a potem jako lektor języka angielskiego.

Styl autorytarny

Nauczyciel przybierający pozę surowego autorytetu reprezentuje styl autorytarny. Całkowicie przejmuje ciężar planowania i wyznaczania zadań uczniom. Często wydaje polecenia i oczekuje ich solidnego wypełnienia. Lektor reprezentujący typ autorytarny jest bardzo wymagający i bezkompromisowy. Na zajęciach prowadzonych przy użyciu takiej metody panuje względy spokój oraz niemal nienaganna dyscyplina. Uczniowie przyswajają wiedzę, ale robią to pod presją lektora. W obawie przed reprymendą uczą się na pamięć i nie starają się zrozumieć materiału. Prowadzi to do dobrych wyników w nauce, lecz kosztem zatracenia chęci do niej. Uczniowie w pełni kierowani przez nauczyciela nie widzą potrzeby troski o własną edukację. Pozbawieni autonomii uczą się mechanicznie. Taki styl kierowania przyjmowany przez nauczyciela ma więcej wad niż zalet. Osiąganie wysokich wyników w nauce wiąże się często z zastraszaniem uczniów i pozbawianiem ich samodzielności. Na postawę autorytarną nauczyciel może sobie jednak pozwolić w sytuacjach wyjątkowych, takich jak zbliżający się egzamin.

Leseferyzm

Lektor może stać się także dobrym kumplem swoich uczniów, przyjmując styl laissez-faire. Jest to postawa będąca przeciwieństwem postawy autorytarnej. W takim modelu nauczania uczniowie cieszą się pełną swobodą, a nauczyciel jest bezproblemowy. Luz towarzyszący lekcjom prowadzi do tego, że często są one prowadzone w języku ojczystym. Nauczyciel rzadko poprawia uczniów, wskutek czego nie odczuwają oni potrzeby posługiwania się językiem obcym. Konsekwencją takiej postawy lektora są niewielkie osiągnięcia uczniów albo ich brak. Postęp w nauce jest zatem albo nieznaczny, albo nie ma go wcale. Zdolny, a przy tym silnie zmotywowany uczeń może, co prawda, rozwijać się bez pomocy nauczyciela i osiągać dobre wyniki w nauce, ale reszta grupy, która potrzebuje motywacji ze strony lektora, nie jest w stanie przyswajać sobie wiedzy ani czynić postępów w nabywaniu umiejętności językowych. Uczniowie często lekceważą własną naukę, gdyż brakuje im wewnętrznej dyscypliny, aby się uczyć. Taki sposób podejścia do uczniów sprawdzi się jedynie w grupach silnie zmotywowanych, zdolnych i odpowiedzialnych za własną naukę. Podczas mojej edukacji zdarzyło mi się mieć zajęcia z „dobrym kumplem”. Pamiętam, że musiałam wtedy pracować w domu ze zdwojoną siłą. Osiągnęłam dobre wyniki w nauce, ale inni, którzy potrzebowali motywacji ze strony lektora, mieli coraz większe trudności i zostawali w tyle.

Złoty środek

Jaki zatem powinien być lektor, aby swoją postawą motywował uczniów oraz podnosił poziom ich wiedzy i umiejętności? Wydaje się, że potrzebne będzie znalezienie złotego środka, czyli połączenie kilku rodzajów zachowania nauczyciela. Nauczyciel powinien zyskać sobie autorytet poprzez współpracę z uczniami i włączanie ich w podejmowanie decyzji dotyczących nauki. Powinien pytać uczestników zajęć o ich zdanie w danych kwestiach i wspólnie z nimi dochodzić do rozwiązania zadowalającego obie strony. Postępując w ten sposób, nauczyciel zyskuje szacunek i zaufanie uczniów. Ponadto gdy obie strony na bieżąco poznają swoje oczekiwania, atmosfera w klasie staje się przyjazna. Hanna Komorowska w Metodyce nauczania języków obcych nazywa taki typ zachowania nauczyciela konsultacyjnym. Ważne jest to, że nie każde rozwiązanie zaproponowane przez uczniów zostaje przyjęte przez nauczyciela. Ma on prawo odrzucić propozycję grupy, wyjaśniając motywy swojej decyzji.

Dobrze jest również, gdy nauczyciel już na samym początku zajęć wyznaczy cele swoim uczniom, tzn. powie, czego oczekuje, co należy zrealizować obowiązkowo, a co mieści się w zakresie zadań nadobowiązkowych. Jednak to uczniowie zdecydują, jak zrealizować zadania, ile czasu poświęcić na ich wykonanie oraz w jakiej kolejności to nastąpi. Dzięki takiemu postępowaniu na ucznia spada odpowiedzialność za jego rozwój. W ten sposób uczy się on podejmowania decyzji i staje się samodzielny, a to prowadzi do wzrostu jego niezależności. Nauczyciel może na przykład poinformować uczniów, że mają 6 godzin na opanowanie czasów przyszłych. Uczniowie wraz z nim decydują, w jakiej kolejności będą realizować materiał oraz w jaki sposób zostaną sprawdzeni z przyswojonej wiedzy (jeden test na koniec zagadnienia czy kilka kartkówek na bieżąco). Wówczas obie strony są zaangażowane w proces uczenia – rozmawiają ze sobą, prowadzą negocjacje, dochodząc tą drogą do rozwiązania, które jest wynikiem współpracy.

Idealne połączenie

Jak podpowiada moje doświadczenie, idealny nauczyciel powinien mieć cechy zarówno wykładowcy autorytarnego, jak i dobrego kumpla. Powinien jasno określać swoje wymagania, być wymagającym i konsekwentnym. Równie ważne jest jednak, aby pozwalał uczniowi uczestniczyć w procesie jego edukacji, dopuszczał go do głosu w ważnych kwestiach i liczył się z jego zdaniem. Nie mam wcale na myśli spoufalania się, ale zdrowe relacje interpersonalne. Nauczyciel przede wszystkim powinien dobrze znać swoich uczniów i tworzyć atmosferę współpracy i zrozumienia w grupie. Typ dobrego kumpla to taki nauczyciel, któremu uczeń nie boi się zadać pytania ani w razie trudności lub wątpliwości nie obawia się zwrócić do niego z prośbą o pomoc. W moim przekonaniu idealny lektor motywuje uczniów do nauki języka swoją postawą, z jednej strony wymagającą, z drugiej dającą im sporą autonomię, poprzez to ucząc uczestników zajęć odpowiedzialności za własną edukację. Dobry lektor powinien zwracać się do swoich uczniów z życzliwością, starać się ich zrozumieć i wspierać. Powinien być również pogodny oraz chwalić ucznia, gdy odnosi on sukcesy. Jest to bardzo istotne, gdyż przyczynia się do wzrostu motywacji u słuchaczy. Zdolności interakcyjne nauczyciela przejawiają się w dyskrecji. Dobrzy nauczyciele są sprawiedliwi, jednakowo oceniają uczniów słabych i bardzo zdolnych. Dając każdemu się wypowiedzieć, nie dopuszczają do pojawienia się niezdrowej rywalizacji w grupie.

Idealny lektor prawidłowo organizuje naukę, urozmaica zajęcia różnorodnymi ćwiczeniami i dynamicznie je prowadzi. Umiejętnie poprawia błędy popełniane przez słuchaczy, a także zachęca ich do pracy własnej. Dobry nauczyciel nie tylko doskonale zna język, którego uczy, ale również interesuje się kulturą danego kraju oraz czyta książki i gazety w tym języku. Nie tylko uczy swoich słuchaczy i stawia im wymagania, lecz także sam doskonali swoje umiejętności i wzbogaca wiedzę. Liczy się też doświadczenie, które da nauczycielowi pewność siebie i umiejętność prawidłowego reagowania w różnych sytuacjach. Ono jednak przychodzi z czasem. Dobry nauczyciel zapewnia uczniom stały kontakt z językiem obcym, zachęca ich do samodzielnej pracy i aktywnego uczestniczenia w lekcji. Wyposaża swoich słuchaczy w materiały dodatkowe, tym samym pozwalając sobie na odstępstwa od podręcznika, gdy uzna to za wskazane. Wykorzystuje różne metody nauczania, sprawiając, że zajęcia są ciekawe.

Na koniec warto jeszcze raz powtórzyć:

• Idealny lektor łączy w sobie cechy autorytarnego nauczyciela i dobrego kumpla.
• Stara się poznać swoich słuchaczy.
• Na bieżąco sprawdza ich wiedzę.
• Dba o utrwalenie materiału.
• Motywuje do nauki.
• Mobilizuje do pracy poprzez regularne sprawdzanie wiadomości.
• Stara się uświadomić uczniom, że uczą się dla siebie, a on jest po to, aby im naukę ułatwić i wskazać istotne kwestie. 

Magdalena Bajor